Nhân vật tiều phu trong câu chuyện đối đáp của người tiều phu núi Na, được Nguyễn Dữ khắc họa qua hình ảnh một người ẩn sĩ, sống một cuộc sống tự nhiên và giản dị, tách biệt khỏi những ồn ào, tranh đấu và phồn hoa của xã hội. Câu chuyện kể về việc tiều phu từ chối lời mời của vua Hồ Hán Thương qua cuộc đối đáp với quan hầu Trương Công, thể hiện tư tưởng và lý tưởng của nhân vật. Tiều phu chọn sống ẩn dật, xa rời thế tục, biểu hiện qua các hoạt động thường ngày như hái củi, bắt cá, uống rượu, và trao đổi với người dân dưới đồng bằng về những chuyện bình dị. Qua lời ca và cảnh sống của tiều phu, ta thấy rõ lý tưởng "lánh đục về trong" – một quan niệm sống cao quý của những kẻ sĩ thời bấy giờ. Tiều phu không màng đến danh lợi, chỉ mong sống một cuộc đời thanh thản, không bị ràng buộc bởi những quy tắc và áp lực xã hội. Ba bài ca trong truyện, đặc biệt là bài đầu tiên mà Hồ Hán Thương nghe được, thể hiện triết lý sống tự do, hoà mình với thiên nhiên và không lo lắng về sự vinh nhục hay được mất. Các bài ca trên vách am của tiều phu tiếp tục khẳng định hai phương diện "tĩnh" và "động" của cuộc sống. Bài "Thích ngủ" đề cao sự yên tĩnh, thư thái tâm hồn, phù hợp với bản tính tự nhiên. Bài "Thích cờ" lại mô tả sự biến hóa không ngừng của cuộc đời, giống như trò chơi cờ với những nước đi khó lường. Sự kết hợp giữa tĩnh và động trong các bài ca này cho thấy một lý tưởng sống toàn diện, không chỉ thiên về một phía mà còn chú trọng đến sự cân bằng. Cuộc đối đáp giữa tiều phu và quan hầu Trương Công càng làm rõ thêm tư tưởng của nhân vật. Tiều phu khéo léo từ chối lời mời về triều, nhấn mạnh rằng ông không quan tâm đến việc phục vụ triều đình, mà chỉ muốn giữ mình khỏi những phiền toái và cạm bẫy của danh lợi. Ông sống với niềm vui đơn giản, hạnh phúc với cuộc sống tự nhiên và thoát khỏi sự ràng buộc của xã hội. Nguyễn Dữ, thông qua lời của tiều phu, cũng ngầm phê phán triều đình nhà Hồ, cho rằng sự suy đồi và tham lam của vua chúa đã khiến ông không muốn dính dáng đến. Tác giả không phải là người lánh đời, mà vì không tìm được lối thoát trong cuộc sống hành đạo, ông đành quay về cuộc sống ẩn dật, thả hồn vào thiên nhiên nhưng vẫn gắn bó với cuộc đời. Nhân vật tiều phu, qua cách Nguyễn Dữ khắc họa, không chỉ là một biểu tượng của sự ẩn dật mà còn là tiếng nói phê phán xã hội, khát khao một cuộc sống trong sạch, tự do và không bị ràng buộc bởi danh lợi.
