Tác phẩm "Chuyện cái chùa hoang ở huyện Đông Triều" của Nguyễn Dữ, nằm trong tập "Truyền kỳ mạn lục," nổi bật với sự kết hợp tinh tế giữa yếu tố kỳ ảo và hiện thực, cùng sự phản ánh sâu sắc những vấn đề xã hội qua hình thức nghệ thuật độc đáo. Những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm có thể được phân tích qua các điểm sau:

Sự Kết Hợp Giữa Kỳ Ảo Và Hiện Thực: Tác phẩm sử dụng yếu tố kỳ ảo không chỉ để tạo nên những tình huống ly kỳ, mà còn để phản ánh hiện thực xã hội. Chuyện về cái chùa hoang, các hiện tượng kỳ lạ, và sự xuất hiện của những nhân vật bí ẩn mang màu sắc huyền bí, qua đó phản ánh sự thiếu hụt niềm tin vào chính quyền và các cơ chế quản lý của thời kỳ đó. Những nhân vật ma quái, trộm cắp và các sự kiện siêu nhiên được gắn bó chặt chẽ với các tình huống thực tế như sự suy sụp của xã hội và sự bất lực của chính quyền.

Xây Dựng Tình Huống Kịch Tính: Nguyễn Dữ khéo léo xây dựng tình huống để tạo nên sự hồi hộp và hấp dẫn cho câu chuyện. Việc sử dụng các yếu tố huyền bí, như các hiện tượng kỳ lạ và sự xuất hiện của nhân vật thần bí, tạo ra không khí kịch tính và lôi cuốn. Câu chuyện dần dần mở ra các bí ẩn, dẫn dắt người đọc vào cuộc hành trình giải quyết những vấn đề mà chính quyền và người dân đang phải đối mặt.

Nhân Vật Phản Ánh Xã Hội: Nhân vật trong tác phẩm được xây dựng với tính cách và hành động phản ánh những vấn đề xã hội đương thời. Quan huyện Văn Tư Lập là nhân vật tiêu biểu cho sự bất lực và hạn chế của chính quyền trong việc giải quyết các vấn đề xã hội. Sự xuất hiện của nhân vật thần bí và những trộm cắp ma quái không chỉ là yếu tố kỳ ảo mà còn là sự phản ánh của xã hội hỗn loạn và thiếu sự quản lý hiệu quả.

Ngôn Ngữ Và Cấu Trúc Tác Phẩm: Nguyễn Dữ sử dụng ngôn ngữ giản dị nhưng sâu sắc, kết hợp với cấu trúc câu chuyện rõ ràng và mạch lạc. Câu chuyện được kể theo lối dẫn dắt tuần tự, từ sự phát hiện của tình trạng khủng hoảng đến hành trình giải quyết và kết thúc. Sự kết hợp này không chỉ làm nổi bật tính chân thực mà còn tạo nên sự lôi cuốn trong việc theo dõi các sự kiện diễn ra.

Châm Biếm Và Phê Phán Xã Hội: Tác phẩm chứa đựng nhiều yếu tố châm biếm và phê phán xã hội. Việc phản ánh sự mê tín, sự bất lực của chính quyền và sự tôn sùng thần thánh mù quáng trong xã hội đã chỉ trích một cách tinh tế các vấn đề của thời kỳ đó. Nguyễn Dữ không chỉ dừng lại ở việc kể một câu chuyện kỳ ảo mà còn thể hiện sự chỉ trích xã hội sâu sắc qua các tình huống và nhân vật.

Những yếu tố nghệ thuật này giúp "Chuyện cái chùa hoang ở huyện Đông Triều" trở thành một tác phẩm có giá trị đặc biệt, không chỉ trong văn học cổ điển Việt Nam mà còn trong việc phản ánh và phê phán các vấn đề xã hội.