Người ta thường bảo, ký ức là những mảnh vỡ thời gian mà chỉ khi trái tim thật sự rung lên mới có thể ghép lại được. Có lẽ bởi thế, khi nhân vật “tôi” trở lại bến Cốc – nơi đã ôm ấp cả một thời thơ dại, từng đợt sóng ký ức trong anh dội về như vỡ bờ. Khung cảnh vẫn thế: con đò cũ, cây gạo trơ trọi, những mẻ cá mòi phơi trắng bờ sông... nhưng lòng người đã khác. Nhân vật “tôi” giờ đây là một người trưởng thành, sống trong tiện nghi, đủ đầy. Anh tưởng mình đã quên, tưởng những điều cũ kĩ nơi bến đò năm xưa đã hóa bụi mờ trong trí nhớ. Vậy mà không, chỉ một bước chân xuống đò thôi, bao kỷ niệm trỗi dậy, vừa dịu dàng, vừa xót xa. Anh đi tìm chị Thắm – người phụ nữ đã từng cứu mạng anh, người gieo vào lòng anh hạt mầm của niềm tin và sự tử tế. Nhưng đáp lại chỉ là một tin dữ từ một bà cụ xa lạ: “Nhà Thắm chết đuối hai chục năm rồi!” Đau đớn, sững sờ, nhân vật “tôi” như sụp đổ hoàn toàn. Nỗi ân hận, tiếc nuối cuộn trào trong lòng anh, làm nhòa đi cả dòng sông cũ. Giữa cái thực tại đầy no đủ, tưởng như viên mãn ấy, anh bỗng nhận ra sự trống rỗng đến cùng cực của đời sống. Anh nhận ra mình đã đánh mất điều thiêng liêng nhất: niềm tin vào điều tốt đẹp. Anh khao khát được gặp lại con trâu đen – biểu tượng tuổi thơ, biểu tượng của những điều kỳ diệu. Nhưng thực tại nghiệt ngã đã giáng xuống. Anh không còn là cậu bé hồn nhiên năm nào. Và chị Thắm – con người lương thiện nhất đời anh – lại chết một cái chết bi thương, không ai cứu giúp. Nguyễn Huy Thiệp đã để nhân vật “tôi” đi qua cả một chặng dài của cảm xúc: từ hăm hở trưởng thành đến ngỡ ngàng đau đớn. Qua đó, ông nhấn mạnh thông điệp: cuộc đời không phải cổ tích, nhưng khi còn niềm tin vào sự lương thiện, con người ta vẫn còn cơ hội để cứu rỗi chính mình.