Người ta thường bảo, ký ức là những mảnh vỡ thời gian mà chỉ khi trái tim thật sự rung lên mới có thể ghép lại được. Có lẽ bởi thế, khi nhân vật “tôi” trở lại bến Cốc – nơi đã ôm ấp cả một thời thơ dại, từng đợt sóng ký ức trong anh dội về như vỡ bờ. Khung cảnh vẫn thế: con đò cũ, cây gạo trơ trọi, những mẻ cá mòi phơi trắng bờ sông... nhưng lòng người đã khác. Nhân vật “tôi” giờ đây là một người trưởng thành, sống trong tiện nghi, đủ đầy. Anh tưởng mình đã quên, tưởng những điều cũ kĩ nơi bến đò năm xưa đã hóa bụi mờ trong trí nhớ. Vậy mà không, chỉ một bước chân xuống đò thôi, bao kỷ niệm trỗi dậy, vừa dịu dàng, vừa xót xa. Anh đi tìm chị Thắm – người phụ nữ đã từng cứu mạng anh, người gieo vào lòng anh hạt mầm của niềm tin và sự tử tế. Nhưng đáp lại chỉ là một tin dữ từ một bà cụ xa lạ: “Nhà Thắm chết đuối hai chục năm rồi!” Đau đớn, sững sờ, nhân vật “tôi” như sụp đổ hoàn toàn. Nỗi ân hận, tiếc nuối cuộn trào trong lòng anh, làm nhòa đi cả dòng sông cũ. Giữa cái thực tại đầy no đủ, tưởng như viên mãn ấy, anh bỗng nhận ra sự trống rỗng đến cùng cực của đời sống. Anh nhận ra mình đã đánh mất điều thiêng liêng nhất: niềm tin vào điều tốt đẹp. Anh khao khát được gặp lại con trâu đen – biểu tượng tuổi thơ, biểu tượng của những điều kỳ diệu. Nhưng thực tại nghiệt ngã đã giáng xuống. Anh không còn là cậu bé hồn nhiên năm nào. Và chị Thắm – con người lương thiện nhất đời anh – lại chết một cái chết bi thương, không ai cứu giúp. Nguyễn Huy Thiệp đã để nhân vật “tôi” đi qua cả một chặng dài của cảm xúc: từ hăm hở trưởng thành đến ngỡ ngàng đau đớn. Qua đó, ông nhấn mạnh thông điệp: cuộc đời không phải cổ tích, nhưng khi còn niềm tin vào sự lương thiện, con người ta vẫn còn cơ hội để cứu rỗi chính mình.

Có những nỗi đau không bật thành tiếng, chỉ lặng lẽ rỉ máu trong tim. Tôi đã từng nghĩ, khi lớn lên, con người ta sẽ dạn dày hơn, mạnh mẽ hơn trước những phũ phàng của cuộc đời. Nhưng không. Trở về Bến Cốc sau bao năm xa cách, trong một buổi chiều nhòe ánh nắng, tôi bất lực đứng nhìn ký ức vỡ vụn. Chị Thắm – người phụ nữ từng dang tay cứu tôi giữa dòng nước xoáy, từng gieo vào tôi một niềm tin giản dị mà diệu kỳ – đã không còn nữa. Chị ra đi âm thầm như chính cách chị đã sống. Nguyễn Huy Thiệp không viết những lời hoa mỹ, nhưng từng dòng chữ trong Chảy đi sông ơi lại âm vang như tiếng gọi từ ký ức sâu thẳm. Diễn biến tâm lí của nhân vật “tôi” là hành trình từ hoài niệm tới hụt hẫng, từ khát vọng tới đổ vỡ. Tuổi thơ “tôi” từng là những ngày háo hức theo đuổi hình bóng con trâu đen – biểu tượng cho điều kì diệu và sức mạnh. Gặp được chị Thắm, người phụ nữ nghèo mà cao cả, tôi càng thêm tin rằng trên đời vẫn còn điều tốt đẹp. Thế nhưng dòng đời cuốn trôi mọi ước mơ. Tôi lớn lên giữa phố thị, để rồi khi trở về, tất cả đã đổi thay. Chị Thắm đã khuất, mà không một ai cứu nổi chị – người từng cứu biết bao người khác. Niềm tin vỡ vụn. Câu chuyện cổ tích kết thúc trong bi kịch, còn thực tại chỉ còn lại trơ trọi những khoảng trống. Cái chết của chị Thắm khiến tôi nhận ra: giữa bao điều phù phiếm mà ta mải miết đuổi theo, thì lòng nhân hậu – thứ từng bị lãng quên – mới là điều quý giá nhất. Nguyễn Huy Thiệp không dạy ta cách mơ mộng. Ông chỉ nhẹ nhàng nhắc: để làm người, hãy tử tế. Vì có khi, một lần chậm tay giữa dòng đời, chúng ta sẽ mất đi điều đẹp đẽ nhất – vĩnh viễn.