Củ khoai nướng là một truyện ngắn tiêu biểu cho phong cách sáng tác của Tạ Duy Anh. Tác phẩm xoay quanh nhân vật Mạnh với thái độ và cách ứng xử với hai ông cháu ăn mày. Nhân vật Mạnh là trung tâm của tác phẩm, được xây dựng qua một vài chi tiết song đã để lại những ấn tượng đậm nét trong lòng người đọc. Đó là một chàng trai ấm áp, nhân hậu, tử tế với những cách cư xử đầy tình người với những số phận hẩm hiu xung quanh mình.
Tác phẩm mở đầu bằng một hình ảnh của không gian thiên nhiên buổi chiều muộn “Sau trận mưa rào vòm trời như được rửa sạch, trở nên xanh và cao hơn. Tối mịt cậu rong trâu về, đầu tưởng tượng đến một nồi cơm bốc khói nghi ngút”. Bất chợt Mạnh bắt gặp một mầm khoai trong đám ruộng, cậu đã nghĩ đến bên dưới sẽ có một củ khoai thật to, và Mạnh sẽ có một bữa tối thật ấm áp, ngon lành với củ khoai nướng. Như vậy nhân vật đã được giới thiệu bằng một vài chi tiết tiêu biểu như tên, công việc. Đó là một chàng trai nhỏ tuổi, sống ở làng quê và quen với việc chăn trâu, cắt cỏ. Cuộc sống của Mạnh gắn bó với làng quê và chắc hẳn cũng không quá khá giả.
Mót được củ khoai còn sót trong ruộng Mạnh nhanh nhẹn đi nhóm lửa. Vốn là một cậu bé sinh ra ở làng quê nên công việc này thật dễ dàng với cậu. Mùa đông lạnh lẽo, còn gì sung sướng khi được sưởi ấm bên đống lửa, chờ củ khoai nướng sẽ chín nóng hổi, thơm lừng. Nghĩ thôi bụng Mạnh đã réo lên.
Chuyện như vậy thôi thì sẽ chẳng có gì nhưng tác giả đã khéo léo đặt nhân vật vào một tình huống bất ngờ để nhân vật bộc lộ phẩm chất của mình. Từ đằng xa có hai ông cháu ăn xin đi gần tới “Cậu nhận ra hai ông cháu lão ăn mày ở xóm bên. Hôm nay, chẳng có phiên chợ sao ông cháu lão cũng ra khỏi nhà nhỉ. Vài lần giáp mặt cậu bé và thấy mặt mũi nó khá sáng sủa. Bố mẹ nó chết trong một trận lũ quét nên nó chỉ trông cậy vào người ông mù lòa”. Thấy hai ông cháu Mạnh lén tiếng thở dài, lúc này có vẻ Mạnh đang lo lắng củ khoai nướng của mình sẽ phải san sẻ cho hai ông cháu ăn mày kia. Cậu trộm nghĩ trong lòng nhưng không biết làm thế nào. Mùi khoai nướng thơm lừng làm sao có thể giấu được hai ông cháu ăn mày. Mạnh ngồi chết dí bên đống lửa và thầm nghĩ “Chà, ông cháu lão mà ngồi dai là củ khoai cháy mất. Đã có mùi vỏ cháy. Lửa sẽ lấn dần vào cho đến khi biến củ khoai thành đen thui mới thôi”. Như đoán được suy nghĩ của Mạnh ông lão đã nói tôi chỉ xin lửa thôi. Những câu nói chỉ vô tình nhưng đã khiến Mạnh vô cùng xấu hổ “mặt đỏ lên” rồi “cúi gằm xuống” rõ ràng dù không muốn san sẻ xuất ăn tối của mình nhưng nội tâm của Mạnh đã có sự giằng xé dữ dội. Cậu biết xấu hổ, biết day dứt vì đã ích kỷ không san sẻ miếng ăn cho hai ông cháu tội nghiệp.
Mạnh tự dày vò bản thân “Giờ đây củ khoai như là nhân chứng cho một việc làm đáng hổ thẹn nào đó. Dù Mạnh có dối lòng rằng mình chẳng có lỗi gì sất nhưng cậu vẫn không dám chạm vào củ khoai”. Cuối cùng Mạnh đã đi đến một việc làm rất ý nghĩa, san sẻ củ khoai nướng của mình cho hai ông cháu ăn xin. Mạnh cảm thấy vô cùng vui vẻ, hạnh phúc với hành động của mình.
Nhân vật Mạnh không được khai thác quá nhiều qua hành động, ngoại hình mà chủ yếu trên tâm trạng, diễn biến nội tâm. Sau rất nhiều những suy nghĩ, trăn trở cuối cùng Mạnh đã chiến thắng được sự ích kỷ của bản thân để sống với tình yêu thương, sự san sẻ đối với những hoàn cảnh thiệt thòi xung quanh mình.
Xây dựng nhân vật Mạnh với người kể chuyện ngôi thứ ba chân thực, hấp dẫn, tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của tình yêu thương, sẻ chia giữa người với người trong xã hội. Nhân vật đã để lại những ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc.
