Nguyễn Dữ, qua "Truyền kỳ mạn lục," đã khắc họa nhân vật người tiều phu núi Na một cách sâu sắc và tinh tế, phản ánh sự tinh túy của tư tưởng Đạo học và thái độ đối với xã hội đương thời. Người tiều phu là hình mẫu của kẻ sĩ lánh đời, thể hiện một quan niệm sống vượt ra ngoài các quy tắc xã hội và triều chính.

Lão tiều phu núi Na xuất hiện trong bối cảnh của một thế giới hẻo lánh và thanh tịnh. Nhân vật này sống cuộc đời ẩn dật, tựa như một kẻ dật dân, tách biệt hoàn toàn khỏi những ồn ào của thế gian. Trong cuộc đối thoại với viên quan Trương Công, lão tiều phu tự miêu tả mình như một người sống hòa quyện với thiên nhiên, không màng đến các vấn đề xã hội hay chính trị. Ông sống đơn giản, chỉ quan tâm đến việc kiếm sống và tận hưởng những thú vui nhỏ bé của cuộc đời như đánh cờ, dạy chim nói, hay thưởng thức món ăn giản dị. Sự giản dị và tự tại của ông biểu hiện rõ qua những hình ảnh “ngồi mây mà ngủ khói,” “múc khe mà uống, bới núi mà ăn,” cho thấy ông đã đạt được sự hòa hợp hoàn hảo với thiên nhiên.

Tuy nhiên, lão tiều phu không chỉ đơn thuần là người sống lánh đời, mà ông còn thể hiện sự am hiểu sâu sắc về tình hình xã hội và chính trị. Qua cuộc đối đáp với viên quan, ông đã chỉ trích chính quyền nhà Hồ một cách mạnh mẽ. Ông tố cáo vua Hồ về việc lãng phí của cải quốc gia, xây dựng cung điện xa hoa, và tham nhũng. Những lời chỉ trích của ông không chỉ là sự phản ánh tinh thần phản kháng đối với một triều đại mục nát mà còn là sự chỉ trích đối với toàn bộ hệ thống quản lý và giá trị xã hội đang có vấn đề.

Nhân vật lão tiều phu trong truyện còn thể hiện quan niệm sống hòa hợp với tự nhiên, đồng thời chỉ trích xã hội và triều chính qua lăng kính của một kẻ ẩn dật. Ông từ chối sự can thiệp vào việc đời, thậm chí từ chối cả những cơ hội có thể giúp thay đổi tình hình đất nước, cho thấy ông đặt sự trong sạch và tự tại của bản thân lên trên mọi sự danh lợi. Lão tiều phu không chỉ là hình mẫu của một kẻ sĩ lánh đời mà còn là một hình tượng phản kháng, phê phán xã hội thông qua sự từ chối tham gia vào hệ thống trị vì hiện tại.

Nhân vật người tiều phu núi Na trong "Truyền kỳ mạn lục" của Nguyễn Dữ là một hình mẫu tiêu biểu của người lánh đời, không chỉ sống hòa hợp với thiên nhiên mà còn thể hiện sự chỉ trích sắc bén đối với những bất cập của xã hội và triều chính đương thời. Sự xuất hiện của nhân vật này phản ánh sâu sắc tư tưởng Đạo học và thái độ phê phán xã hội của Nguyễn Dữ, đồng thời khẳng định sự tinh túy của lối sống tự tại và sự từ chối các giá trị vật chất tầm thường.