Hồ Dzếnh, một trong những nhà thơ xuất sắc của phong trào Thơ mới, đã để lại nhiều tác phẩm đặc sắc, trong đó bài thơ "Trưa vắng" in trong tập thơ "Quê ngoại" nổi bật với giọng điệu nhẹ nhàng và cảm xúc sâu lắng. Bài thơ là sự hồi tưởng của tác giả về những kỷ niệm tuổi thơ êm đềm, chứa đựng trong đó những tình cảm chân thành và xúc động. Với thể thơ song thất lục bát, Hồ Dzếnh đã tạo nên một không gian ký ức sống động và giàu cảm xúc.
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, hình ảnh ngôi trường được khắc họa một cách rõ nét:
Hồn tôi đấy: căn trường nho nhỏ
Nước vôi xanh, bờ cỏ tươi non
Ngôi trường nhỏ với màu nước vôi xanh và bờ cỏ tươi non hiện lên qua trí nhớ của tác giả, gợi nhớ về những ngày tháng học trò hồn nhiên và trong trẻo. Hình ảnh này không chỉ là một bức tranh tĩnh mà còn mang theo mùi thơm quen thuộc, khiến ký ức trở nên sống động:
Lâu rồi còn thoảng mùi thơm
Chân đi nghe động tới hồn ngây thơ
Tác giả nhớ về những bước chân vô tư, những cảm xúc ngây thơ của tuổi học trò, khiến cho hồn thơ trở nên dịu dàng và tha thiết.
Những kỷ niệm tuổi thơ hiện lên qua hình ảnh của hai anh em trong buổi trưa hè:
Sâu rộng quá những giờ vui trước
Nhịp cười say trên nước chưa trôi
Trưa hè thưng thấy hai tôi
Ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn
Những giờ vui chơi của tuổi thơ được tác giả miêu tả một cách chân thực và sống động, từ tiếng cười giòn giã cho đến những trò chơi đơn giản nhưng đầy niềm vui. Hình ảnh "ném đầu chim chích, bắt đuôi chuồn chuồn" không chỉ là những trò chơi trẻ con mà còn là biểu tượng của sự hồn nhiên, trong sáng.
Thời gian trôi qua, những thay đổi không thể tránh khỏi làm lòng tác giả ngậm ngùi:
Đời đẹp quá, tôi buồn sao kịp?
Trang sách đầu chép hết giây mơ
Ngả mình trên bóng nhung tơ
Tôi nguyền: Sau lớn làm thơ suốt đời!
Tác giả nhận ra vẻ đẹp của cuộc sống nhưng cũng không khỏi xót xa trước sự phôi pha của thời gian. Những trang sách đầu đời chép lại giấc mơ thơ ngây, và lời nguyền làm thơ suốt đời là biểu hiện của khát khao giữ lại mãi mãi những cảm xúc đẹp đẽ của tuổi thơ.
Hình ảnh cỏ cây, trời đất thay đổi, bạn bè cũ cũng dần xa:
Cỏ mấy bận xanh rồi lại tạ
Gió lùa thu trong lá bao lần...
Bạn trường những bóng phù vân
Xót thương mái tóc nay dần hết xanh
Cảnh vật và con người đều thay đổi theo thời gian, khiến cho tác giả cảm thấy buồn bã và tiếc nuối. Những kỷ niệm đẹp đẽ trở thành những bóng hình mờ ảo, và mái tóc xanh của tuổi trẻ dần bạc đi theo năm tháng.
Những hình ảnh cuối cùng của bài thơ gợi nhớ về những kỷ niệm xưa cũ:
Hồn xưa dậy: chim cành động nắng
Lá reo trên hồ lặng lờ trong
Trưa im im đến não nùng
Tôi ngờ trống học trong lòng trưa vang...
Kỷ niệm xưa vẫn còn đó, vang vọng trong tâm hồn tác giả mỗi khi nhìn thấy chim cành động nắng hay lá reo trong gió. Những buổi trưa im ắng nhưng đầy nỗi buồn man mác, như tiếng trống trường vang lên trong lòng, nhắc nhở về những ngày tháng học trò đã qua.
"Trưa vắng" của Hồ Dzếnh không chỉ là một bài thơ về kỷ niệm tuổi thơ mà còn là lời tri ân sâu sắc dành cho quá khứ. Với thể thơ song thất lục bát, tác giả đã tạo nên một bài thơ đầy cảm xúc và hình ảnh sinh động, khiến người đọc cảm nhận được sự tiếc nuối, xót xa trước thời gian trôi nhanh. Bài thơ là minh chứng cho tài năng và tâm hồn nhạy cảm của Hồ Dzếnh, là một tác phẩm đáng trân trọng trong kho tàng thơ ca Việt Nam.
