Trần Tế Xương, một nhà thơ tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam, không chỉ sử dụng áng thơ văn để thỏa mãn tâm hồn thi nhân mà còn để truyền đạt nhiều quan niệm, tư tưởng và đánh giá cá nhân về thời đại. Điều độc đáo ở Trần Tế Xương là ông không chỉ thể hiện quan điểm thông thường mà còn tinh tế qua bút pháp trào phúng.
Bài thơ "Đất Vị Hoàng" là một minh chứng xuất sắc cho sự đặc sắc của bút pháp trào phúng của Trần Tế Xương. Thông qua việc châm biếm và đả kích, ông diễn đạt sự phẫn uất, bất bình trước những thay đổi tiêu cực trong xã hội. Bài thơ này không chỉ tập trung vào quê hương của nhà thơ mà còn là một phản ánh sâu sắc về xã hội Việt Nam thời điểm đó.
Bài thơ mở đầu bằng câu hỏi tu từ "Có đất nào như đất ấy không?", đặt ra vấn đề của sự thay đổi đáng kể trong vùng quê Đất Vị Hoàng. Thông qua những hình ảnh ví von như phố phường tiếp giáp với bờ sông, Trần Tế Xương vẽ lên bức tranh sự lạ lẫm và xa cách của quê hương dưới tác động của xã hội đương đại.
Nhà thơ tiếp tục châm biếm khi mô tả các tình huống xấu xa, như những người "tham lam" và "keo cú". Thông qua việc so sánh họ với "cứt sắt" và chỉ trích họ vì sự tham lam đến nỗi "chuyện thở rặt hơi đồng," Trần Tế Xương đã mô tả một bức tranh đau lòng về tính cách đen tối của con người trong xã hội.
Câu hỏi kết thúc bài thơ "Bắc Nam hỏi khắp người bao tỉnh, Có đất nào như đất ấy không?" không chỉ là một câu hỏi đối với người dân Vị Hoàng mà còn là lời than thở, lo lắng của nhà thơ về sự đổi thay và suy thoái trong đạo đức và xã hội toàn cả nước.
"Đất Vị Hoàng" không chỉ là một bức tranh chân thực về quê hương mà còn là một tác phẩm nghệ thuật trào phúng sắc sảo, thể hiện tầm nhìn sâu sắc và bức xúc của Trần Tế Xương về thời đại và xã hội mà ông sống.
