Nếu nhắm mắt trong vườn lộng gió Sẽ được nghe nhiều tiếng chim hay Tiếng lích chích chim sâu trong lá Con chìa vôi vừa hót vừa bay
Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện Sẽ được nhìn thấy các bà tiên Thấy chú bé đi hài bảy dặm Quả thị thơm cô Tấm rất hiền
Nếu nhắm mắt nghĩ về cha mẹ Đã nuôi em khôn lớn từng ngày Tay bồng bế sớm khuya vất vả Mắt nhắm rồi lại mở ra ngay.
Bài thơ “Nói với em” của Vũ Quần Phương là một trong những bài thơ mang lại nhiều ấn tượng cho tôi từ tuổi ấu thơ. Điều đó không phải vì lời thơ hay, cũng không phải vì dễ thuộc mà là vì câu cuối cùng “Mắt nhắm rồi lại mở ra ngay”; có lẽ không ít người cũng từng đặt dấu hỏi, tại sao mắt nhắm rồi lại mở ra ngay. Hồi nhỏ đã nhiều lần tôi đặt dấu hỏi, nhưng chưa tìm thấy một câu trả lời thích đáng, có lẽ thơ là như vậy chăng, là để người ta cảm nhận chứ không phải là để hiểu cặn kẽ. Nếu gặp Vũ Quần Phương, chắc tôi cũng sẽ cố hỏi để tìm ra câu giải đáp. Đến khi tôi dạy con, câu hỏi thủa thiếu thời của tôi lại được con tôi lặp lại.
Nếu nhắm mắt trong vườn lộng gió Sẽ được nghe nhiều tiếng chim hay Tiếng lích chính chim sâu trong lá Con chìa vôi vừa hót vừa bay
Trước đây lúc tôi còn nhỏ, đọc xong bài thơ này tôi cũng thử ra vườn để nhắm mắt và cảm nhận. Nhắm mắt trong vườn thật khoan khoái, nhà thơ đã phát hiên ra một khoảnh khắc thư thái của tâm hồn. Tôi không những nghe thấy tiếng chim sâu ríu ra ríu rít, tiếng gió thổi nhè nhẹ và còn cả cảm nhận làn gió mát thổi vào mặt vào tóc và mùi cây cỏ, hương hoa. Cảm nhận đó quả là tươi trẻ và khó quên. Lớn lên tôi có nhiều dịp đi làm việc ở vùng nông thôn, vùng núi, đôi khi cái khoảnh khăc tuổi thơ lại tràn về và chợt nhớ lại bài thơ. Dĩ nhiên khó có thể vừa nghe được tiếng chim sâu lích chích, vừa nghe được tiếng con chìa vôi vừa hót vừa bay, mà cũng lâu lắm rồi tôi không thấy con chìa vôi nào cả. Đến thế hệ con tôi giờ đây sinh ra ở đô thị, có lẽ hiếm có cơ hội cảm nhận cái khoảnh khắc rất Việt Nam cách đây hơn 20 năm.
Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện Sẽ được nhìn thấy các bà tiên Thấy chú bé đi hài bảy dặm Quả thị thơm cô Tấm rất hiền
Tôi may mắn vì hồi bé thường được nghe bà nội kể chuyện. Bà không được học nhiều, nhưng thơ và truyện thì nhiều lắm, từ Lục Vân Tiên, Thạch Sanh đánh trăn tinh, Tống Trân Cúc Hoa, Phạm Tải Ngọc Hoa đến truyện Kiều, truyện Chinh phụ ngâm… Trẻ con thật là hay, các câu chuyện cứ nghe đi nghe lại mà vẫn thích, vẫn muốn được kể trước khi đi ngủ. Bà thuộc nhiều đoạn thơ lắm những câu thơ chẳng cần dạy mà cứ tự nhiên đi vào tâm hồn trẻ thơ của tôi, đến lúc tôi đi học, nhiều bài thơ trong chương trình tôi đã thuộc từ làu làu tự bao giờ. Thường thì lúc bà kể chuyện tôi không nhắm mắt, đêm dù tối mịt mắt vẫn mở thao láo lắng nghe câu chuyện của bà chỉ những lúc yên tĩnh mới tưởng tượng dược bà tiên, được chú bé đi hài bảy dặm, còn cô Tấm hiền thì tôi không dám tưởng tượng nữa. Chưa bao giờ tôi thấy cô Tấm hiền cả. Có lẽ tôi sẽ viết về cô Tấm trong một bài khác.
Nếu nhắm mắt nghĩ về cha mẹ Đã nuôi em khôn lớn từng ngày Tay bồng bế sớm khuya vất vả Mắt nhắm rồi lại mở ra ngay.
Đoạn cuối của bài thơ có ba câu thực sự dễ hiểu nhưng đến câu cuối câu làm tôi suy nghĩ đi suy nghĩ lại hồi bé, rồi lại bỏ qua đi không cố hiểu ngọn ngành. Khi con tôi hỏi tại sao, suy nghĩ một lúc tôi mới trả lời là vì cha mẹ vất vả như vậy nên không dám nhắm mắt nữa mà phải mở mắt ra để làm việc gì đó giúp đỡ cha mẹ để cha mẹ vui và đỡ vất vả hơn. Nghe thế vợ tôi phản đối liền, cô ấy nói, vì tôi không vất vả như người mẹ, bồng bế con suốt đêm khi con ốm đau thì đâu có cảm nhận được. Khi bế con mệt mỏi quá mỗi lúc cơ thể mệt mỏi buồn ngủ rũ ra ngủ gật một cái mà không dám, phải mở mắt ra để trông con. Tôi nghĩ rằng cô ấy có lý.
Không biết ý nhà thơ câu cuối là gì, nhưng tôi nghĩ cách lý giải của vợ tôi hợp lý hơn vì tôi cũng đã từng bế con khi nó mới ra đời, vừa bế vừa ru vì mỗi lần đặt xuống thằng bé lại khóc, chân tay thân thể mỏi rã rời mắt như díp lại mà không dám nhắm vì sợ nhắm lại thì ngủ mất và đánh rơi mất con. Có những bài thơ mà người ta có thể hiểu ngay, có những bài thơ mà tới khi gặp hoàn cảnh tương tự như nhà thơ ,người ta mới hiểu. Lại có những bài thơ đặc biệt như bài “nói với em”, không phải trải nghiệm mà hiểu được mà hình như chỉ có từng người hiểu được thôi.
