Bài thơ "Bài ca đêm vượt lộ" của Anh Ngọc khắc họa một bức tranh cảm xúc tinh tế về cuộc hành quân của những người lính trong một đêm chiến tranh. Bài thơ không chỉ mang đến hình ảnh đời thường giản dị mà còn thông qua nghệ thuật đặc sắc để bày tỏ tinh thần kiên cường và tình đồng đội. Dưới đây là phân tích nghệ thuật của bài thơ và tác dụng của nghệ thuật đó.
Anh Ngọc sử dụng biện pháp miêu tả cảnh sắc thiên nhiên hòa quyện với cảm xúc của con người. Hình ảnh ánh chiều tàn, cỏ ướt hơi sương, giọt nắng cuối cùng vừa là bối cảnh thiên nhiên vừa là cách khắc họa tâm trạng của những người lính trước giờ vượt qua đường. Đặc biệt, cảnh "bầy chim bay về tổ" không chỉ mang đến không khí yên bình mà còn thể hiện nỗi nhớ quê hương da diết của những người chiến sĩ.
Tác dụng của nghệ thuật này là tạo nên không gian thơ lắng đọng, qua đó giúp độc giả cảm nhận sâu sắc hơn sự bình yên tạm thời trước giông bão của cuộc chiến. Điều này làm nổi bật tinh thần sẵn sàng chiến đấu nhưng cũng rất bình tĩnh và kiên cường của những người lính.
Anh Ngọc sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ và nhân hóa để làm tăng tính biểu tượng cho các chi tiết trong bài thơ. Chẳng hạn, "giọt nắng cuối cùng lung linh hình nốt nhạc" không chỉ mô tả vẻ đẹp của ánh nắng mà còn gợi lên âm hưởng của bài hát, của niềm tin vào ngày mai tươi sáng. Hình ảnh "vòng tay mở ôm choàng vai bè bạn" là cách nhân hóa tình đồng đội thân thiết, vững chắc như một vòng tay che chở.
Tác dụng của nghệ thuật này là nhấn mạnh mối liên kết tình cảm giữa những người lính, sự đoàn kết không chỉ về mặt thể chất mà còn về tinh thần, giúp họ vững bước trong cuộc chiến gian khổ. Đồng thời, ẩn dụ về ánh nắng, âm nhạc thể hiện niềm tin vào chiến thắng và khát vọng hòa bình.
Bài thơ có nhịp điệu êm đềm, dịu dàng, đôi khi dồn dập trong những đoạn nhấn mạnh sự căng thẳng của cuộc chiến. Nhịp thơ linh hoạt, từ "Đừng sốt ruột vì đường còn bóng giặc" đến "Đêm dịu dàng nếp trán toả bình yên" chuyển đổi nhịp điệu theo cảm xúc của người lính. Cấu trúc câu ngắn, nhịp nhanh ở các đoạn cuối thể hiện sự khẩn trương nhưng cũng bình tĩnh trong khoảnh khắc vượt qua lộ.
Tác dụng của việc thay đổi nhịp điệu là tạo cảm giác chân thực về cuộc sống người lính. Từ những giây phút bình yên, tĩnh lặng trước giờ hành động đến khi họ sẵn sàng dấn thân vào cuộc chiến, độc giả có thể cảm nhận được toàn bộ trạng thái tâm lý qua nhịp điệu thơ.
Bài thơ sử dụng nhiều hình ảnh mang tính biểu tượng, như "ngôi sao chiều đã mọc phía quê hương", tượng trưng cho niềm hy vọng, sự dẫn lối của quê hương trong trái tim mỗi người lính. Giấc mơ duy nhất còn lại là hình ảnh những bước chân sẵn sàng vượt qua đường, thể hiện tinh thần kiên cường, không bao giờ từ bỏ trước khó khăn.
Tác dụng của những hình ảnh này là nhấn mạnh mục tiêu, lý tưởng chiến đấu của người lính. Họ không chỉ chiến đấu vì lý do cá nhân mà còn vì quê hương, vì đồng bào phía sau. Điều này làm tăng thêm giá trị của bài thơ, làm rõ thông điệp lớn lao về lòng yêu nước và tinh thần chiến đấu không ngừng nghỉ.
Bài thơ không chỉ thuần túy là một bài ca trữ tình mà còn phản ánh thực tế cuộc sống chiến đấu của người lính. Câu "giọt mồ hôi cứ se dần thanh thản" là hình ảnh rất chân thật, nhắc đến sự gian khổ nhưng lại khắc họa sự kiên định và dũng cảm của người lính khi đối mặt với kẻ thù. Dù nguy hiểm cận kề, họ vẫn bình tĩnh, điềm đạm và không nao núng.
Tác dụng của nghệ thuật này là tạo nên sự hòa quyện giữa chất thơ trữ tình và tính hiện thực, giúp người đọc cảm nhận rõ nét vẻ đẹp tâm hồn của người lính: họ không chỉ là những con người bình thường mà còn là những anh hùng thầm lặng vượt qua mọi thử thách.
Bằng việc sử dụng nghệ thuật tả cảnh, nhân hóa, ẩn dụ, nhịp điệu thơ linh hoạt và hình ảnh tượng trưng, Anh Ngọc đã thành công trong việc khắc họa bức tranh vừa lãng mạn vừa hiện thực về cuộc hành quân của những người lính. Những thủ pháp nghệ thuật này không chỉ làm tăng tính thẩm mỹ cho bài thơ mà còn giúp tác giả truyền tải được thông điệp sâu sắc về tinh thần đoàn kết, sự kiên cường và lòng yêu nước của người lính trong kháng chiến.
