Chiều buông chầm chậm trên dòng Hương Giang, nhẹ nhàng như một tiếng thở dài, như một nỗi nhớ khôn nguôi chảy tràn qua trái tim mỏi mệt của người thi sĩ. Bài thơ “Chiều Hương Giang” không chỉ là một khúc nhạc trầm ngâm về một buổi chiều, mà là tiếng khóc lặng lẽ của một tâm hồn đang đối diện với thời gian, với nỗi cô đơn và cả những khoảnh khắc đời mình đã sống – hoặc lỡ đánh rơi.

Từng câu thơ rơi xuống như từng giọt nước mắt. “Sau chiều nay, còn buổi chiều khác nữa,” – lời mở đầu ấy như lời tự nhủ, như một niềm an ủi mà chính người viết cũng không dám tin hoàn toàn. Có mây cao, có nắng vàng, có gió cuốn bay tóc người – tất cả là hình ảnh của hy vọng, của tương lai, nhưng sao nghe vẫn mong manh, xa vời đến nhói lòng.

Trong cái khoảnh khắc hiện tại của “chiều nay”, tất cả trở nên dịu dàng mà đau đáu. Con bò gặm cỏ bên dòng sông không hay biết gì về sự tàn phai của chiều, của ngày, cũng như con người đôi khi mải sống mà không nhận ra tháng năm đã vụt qua. Tác giả gọi nó là “bè bạn”, lặng im và hiền lành, như thể giữa cõi đời chênh vênh này, chỉ còn lại những điều nhỏ bé và bình dị nhất mới có thể an ủi tâm hồn.

Và rồi, tiếng thơ thổn thức lên. “Những buổi chiều, những buổi chiều” – nhịp điệp khúc ấy dồn dập, như tiếng nức nở, như dòng ký ức ồ ạt trào về. Những chiều đã sống và chưa sống, những giấc mơ có thật và còn dang dở, tất cả đọng lại trong ánh mắt người thi sĩ khi “nhìn trong suốt nước Hương Giang”.

Dòng sông ấy không còn chỉ là dòng sông, mà là một tấm gương – phản chiếu cả một đời người. Một chiều. Một mắt nhìn. Một nỗi cô đơn. Một ký ức. Một giấc mơ đã lỡ. Và tôi – người đọc – cũng không thể kìm nước mắt. Vì trong cái chiều muộn ấy, tôi cũng thấy mình. Thấy những buổi chiều tôi đã bỏ lỡ. Những tháng năm đã qua. Những điều chưa dám sống hết mình.

Bài thơ như một lời thủ thỉ – hay đúng hơn, một tiếng khóc thầm – về cuộc đời, về cái hữu hạn của thời gian và cái mong manh của kiếp người. Nguyễn Khoa Điềm không viết nhiều, nhưng mỗi chữ, mỗi câu như thắt tim lại. Và khi khép bài thơ, chỉ còn lại một điều muốn nói: “Chiều nay, tôi cũng đã lặng im – mà khóc.”

Bài thơ “Chiều Hương Giang” của Nguyễn Khoa Điềm là một bức tranh trữ tình đầy cảm xúc về một buổi chiều bên dòng sông Hương thơ mộng. Trong ba khổ thơ đầu, tác giả đã thể hiện những rung cảm sâu lắng về thời gian, không gian và sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên.

Ngay từ khổ thơ đầu, tác giả gợi mở một chiều Hương Giang không chỉ là khoảnh khắc hiện tại mà còn gắn với cả những buổi chiều "chưa tới":
“Sau chiều nay, còn buổi chiều khác nữa,
có thể mây cao, có thể nắng vàng”.
Câu thơ vừa nhẹ nhàng vừa gợi suy tư, như nhắc người đọc về sự tiếp nối vô tận của thời gian. Hình ảnh “cơn gió thổi những buổi chiều chưa tới” không chỉ mang tính tả thực mà còn giàu chất thơ, khiến người đọc hình dung được một không gian mênh mang, gió thổi và tóc bay – biểu tượng cho sự sống, cho cái đẹp bình dị mà sâu xa.

Sang khổ thơ thứ hai, bức tranh chiều trở nên gần gũi và đời thường hơn qua hình ảnh con bò bên bờ sông:
“Nhưng chiều nay, con bò gặm cỏ,
Bên dòng sông, như chưa biết chiều tan”.
Cảnh vật mang vẻ tĩnh lặng, bình yên. Hình ảnh con bò trở thành người bạn, là cái cớ để nhà thơ thổ lộ cảm xúc. “Tôi nói với nó lặng im, bè bạn” là một câu thơ rất đặc biệt – nó cho thấy mối liên kết thân tình giữa con người và thiên nhiên. Ánh mắt con bò được miêu tả “dìu dịu nước Hương Giang” càng tô đậm vẻ êm đềm, trầm lắng của buổi chiều xứ Huế.

Đến khổ thơ thứ ba, cảm xúc nhà thơ được đẩy lên cao hơn, mang màu sắc triết lí:
“Những buổi chiều, những buổi chiều
Tôi đã sống và tôi chưa được sống”.
Những câu thơ này thể hiện sự chiêm nghiệm về thời gian – về những điều đã trải qua và những điều vẫn còn đang chờ đợi trong cuộc sống. Nhà thơ lặng lẽ cảm nhận thời gian trôi trong ánh nhìn "trong suốt nước Hương Giang" – một hình ảnh rất đẹp, vừa là thực cảnh, vừa là tấm gương phản chiếu cảm xúc nội tâm.

Ba khổ thơ đầu đã mở ra một không gian trữ tình thấm đẫm suy tưởng và cảm xúc. Với giọng thơ nhẹ nhàng, hình ảnh gần gũi, Nguyễn Khoa Điềm đã ghi lại một khoảnh khắc chiều Huế giản dị mà sâu lắng – nơi thiên nhiên, con người và thời gian giao hòa trong một dòng chảy nhẹ nhàng, bất tận.