Chế Lan Viên từng nhận định: "Thơ không chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh," gợi ý về sức mạnh đa chiều của thi ca, không chỉ là những lời ngọt ngào vỗ về mà còn có thể khơi dậy, thức tỉnh những cảm xúc, suy nghĩ tiềm ẩn trong mỗi con người. Bài thơ "Những ngọn gió đồng" của Bình Nguyên là một minh chứng rõ nét cho nhận định này, bởi lẽ bài thơ không chỉ gợi nhắc những ký ức yên bình nơi thôn quê mà còn khơi dậy trong lòng người đọc những trăn trở, suy tư về quê hương, về giá trị chân thực của cuộc sống.

Ngay từ những dòng thơ đầu tiên, Bình Nguyên đã dẫn dắt người đọc vào không gian bình dị của quê hương với hình ảnh gió đồng thân thuộc:

"Rời phố phường tôi gặp ngọn gió quê
Gió thổi một thổi đôi thổi như dắt tôi đi giữa những bầy gió chạy."

Hình ảnh ngọn gió quê được nhân hóa, như một người bạn đồng hành đưa tác giả trở về với không gian đồng nội, thoát khỏi những ồn ào, hối hả của phố thị. Gió thổi, không chỉ là sự chuyển động của không khí, mà còn là sự lay động những ký ức tuổi thơ, nơi con người tìm thấy sự bình yên và mộc mạc của cuộc sống. Những câu thơ như lời ru nhẹ nhàng, xoa dịu những căng thẳng, mệt mỏi của cuộc đời hiện đại.

Hình ảnh người mẹ "vục bóng vào sông," với "áo nâu mềm lại ngày muối mặn" không chỉ tái hiện lại những khoảnh khắc giản dị, thân thương mà còn là lời nhắc nhở về tình mẫu tử, về những năm tháng khó khăn nhưng thấm đẫm yêu thương và hy sinh. Chính những hình ảnh ấy đưa người đọc trở lại với cái nôi của mình, nơi chứa đựng cả một bầu trời ký ức ngọt ngào và bình yên.

Tuy nhiên, như Chế Lan Viên đã nhấn mạnh, thơ không chỉ ru ngủ mà còn có khả năng đánh thức những tầng sâu cảm xúc và suy nghĩ. Trong "Những ngọn gió đồng," gió quê không chỉ là sự an yên mà còn mang theo những cơn gió "buốt tháng năm," gợi nhớ về những khó khăn, đau buồn đã trải qua. Những câu thơ:

"Gió thổi buốt tháng năm thổi tràn ký ức
Thổi mát những đau buồn còn nằm khuất đâu đây"

Câu thơ gợi lên sự thức tỉnh về những nỗi đau mà mỗi con người phải đối mặt, những ký ức không thể nào quên. Gió không chỉ mang theo hương đồng gió nội, mà còn thổi mát, làm dịu đi những vết thương lòng, như nhắc nhở rằng chúng ta cần đối diện và chấp nhận những tổn thương để tiến bước về phía trước.

Bài thơ kết thúc với hình ảnh gió "thổi ngược," như một hành động khước từ sự chạy trốn, thôi thúc con người đối diện với hiện tại, với thực tế đời sống. Hình ảnh "gió lại thổi ngược tôi" như một biểu tượng cho sức mạnh nội tại, sự thôi thúc không ngừng nghỉ, không chỉ là nỗi nhớ quê hương mà còn là sự phản chiếu nội tâm, buộc con người phải đối diện và tìm lại chính mình.

Bài thơ của Bình Nguyên là sự hòa quyện tinh tế giữa hai yếu tố "ru" và "thức tỉnh" như Chế Lan Viên đã chỉ ra. Những ngọn gió quê vừa là lời ru, vừa là tiếng gọi thức tỉnh tâm hồn, kéo con người về với sự giản đơn, chân thật của cuộc sống. Thơ không chỉ là nơi để trốn tránh thực tại mà còn là không gian để chúng ta đối diện, chiêm nghiệm và tìm lại bản thân. Qua "Những ngọn gió đồng," Bình Nguyên không chỉ mời gọi người đọc trở về với tuổi thơ mà còn thúc giục họ nhìn lại và sống trọn vẹn hơn, đừng để những bận rộn và bộn bề cuốn đi mất những giá trị thật sự của cuộc đời.

Như vậy, "Những ngọn gió đồng" không chỉ đơn thuần là bài thơ về quê hương, mà còn là một lời thức tỉnh mạnh mẽ về giá trị của ký ức, về sự quan trọng của việc giữ gìn những điều giản dị và chân thực trong tâm hồn mỗi con người. Đây chính là cách thơ không chỉ "đưa ru" mà còn "thức tỉnh," làm cho cuộc sống trở nên trọn vẹn hơn.